Omuhongifikola oshinima shakula

Wonale okwa popya da twa eshi a ti “Ombole ihe li momutwe woye ihai ku vele.” Luhapu kakulu ota xwikwa molwomutwe waye wakula, ashike ou ta vele omutwe otena. Ohali ka sha ohali ka toka keshe umwe ota popi ashike omuhongifikola. Komapandja opaungoba omuhongifikola ta popiwa. Ou ta ti itava hongo nawa, ou ta tumbula vati itava longo sha. Otu udite ovanhu vahapu eshi otave shi ningi, shaashi inava fimaneka eifano eli louhongi. Ope na ovanhu vahapu inava shiiva kutya omuhongifikola oshinima shakula monghalamwenyo yOmunamibia keshe.

Shotete, omuhongifikola oye fimba i na ongodi, ngeenge tashi ya kexumokomesho loshilongo Omuhongifikola omunhu oo a pakwilwa ounongo wa henena, opo e u tukulile ovahongwa.

Konyala kape na omunhu e li komesho yovanhu ina pitila mehongo. Kutya nee oha hongo mombelewa yonhumba, omuhongindjovo, omuhongimina, omushingidila, nosho tuu. Ovanhu aveshe ava ova hongwa komuhongi. Konyala kape na omunhu e shii okuulikwa, ndele ina kongholwa momutwe.

Oshitivali, omuhongi oye ongudi i kwete okaanda. Kape na omunhu a dalwa e shii okushanga nokulesha, ashike omuhongi oye e na okuteleka okaana noku ka pyokola, fiyo ka shiiva eewino odo. Oku na okuhonga okaana okulesha, okushanga, okupwilikina, nokupopya. Omuhongi omunhu ou ha longo noudiinini opo a kwashilipaleke kutya ounona aveshe ove udite ko.

Omuhongifikola oye ta kwatele komesho omadilongo okaana, fiyo ka mena omayoo nomalwenya ka dule okukala kuko vene. Omuhongifikola omunhu oo ha nwefa mo ounona va kale ve na omukumo va diinine ehongo, opo va fike ponghatu ei e li ile va dule po nokuli.

Hasho ashike osho, omuhongifikola omunhu ou ha longifa efimbo laye naapa inashi ufwa molwaashi oku na oshiwana nokaana Okanamibia komutima. Omuhongifikola oha dulu okukala ina mona nefimbo lokukala novakwanedimo laye, molwaashi okwe lipyakidila nokweendifa po

ovo tava nyengwa. Ngeenge omushingi wowato okwa kofa, otai tenguka, ndele ovanhu tava fi omeva. Omuhongifikola okwa fa omushingi wowato, iha kofa ye iha kumuka, osheshi keshe fimbo ota dilaadila nghene okaana Okanamibia ke na okuya komesho. Efiku nefiku ovahongi otava tula oukuni kumwe nokulipa omayele ile ve li koyoongaleleilonga elalakano okaana Okanamibia taka kondjelwa.

Omuhongifikola oye ta eta ounona kondjila va kale ve li momufango. Omuhongifikola oye ta palele omaludalo ondjila va ende mondjila ya yukilila, ndele hayei tai va kanifa. Ovadali ohava kala ashike nounona vavo omalufe, ashike omuhongifikola oye e shii nawa ounona, shaashi oha uhala navo efiku alishe. Eendunge neenghengela edi doudalelwamo di li mounona mwa wedwa outeku, inadi henena nomuhongi ohe ya nee ta oyo ko, opo omunhu a kale e na omayulu.

Omuhongwa opo a kale e na omikalo osheshi a hongwa komuhongi. Osheshi ovahongwa ohava itavele nokukufa ko osho ovahongi tava ti. Sho osho kutya nande omuhongi okwa shange edina lokaana epuko nande oove we ka luka okaana oko otake ku twifa eemhata edi tadi etelele nopolifi kutya “Mesitele okwa ti.”

Ohatu halukifwa unene komapopyo taa di ngaho moshiwana omo. Omunhu naau ngaho e li kokule, keembelelewa di li kokulekule, oha fiye po mangha oisho yombelelwa yaye, yo inai pwa, e uye ngaho a popye kombinga yomuhongi. Oilonga yetweni meembelewa omo ohatu i fiyeni ya nangala tu ka popye ovahongi. Tu maneni manga oilonga yetweni, ndele hatu ya nee nawa tu xungileni, tu popyeni nokutula po nawanawa ovahongi, eshi tava eta elunduluko meenghalamwenyo dounona vetweni. Vamwe ohava ti nokuli “Oye nee he mu hongo oo? Hano oku na ngaho nodjapo?” Oixuna! Omuhongi mboli oshinima shakula! Shimwe shi ningwe, “omuhongi” shinya shi ningwe, “omuhongi”.

Omuhongifikola luhapu oilonga yaye kai wetike kuvahapu, sho osho inava fimaneka naana eifano eli. Eifano louhongi kali fi eifano lipu, oshinima shidjuu, osheshi ohashi pula omadiladilo oudalelwamo naanaa elihongo, neendunge yo. Omuhongifikola oye shikwetepo. Okaana ngeenge ka kaula onyanga keumbo epulo hali ya tete momudali oleli kutya “kofikola ohamu longwa shike hano?” Hano tu shi shiiveni kutya omuhongifikola oshinima shakula. Hano naku konekiwe kutya omuhongifikola omunhu a kwata pedu, e na omunguda, e na oshinge ye vali om’kupulwa a tya depa.

• Kosmas Ndinomholo Nghisheenapo oku li omuhongifikola poMwadinomho Combined School mOshitukulwahoololo shaHangwena. Oha hongo omalaka Oshikwanyama nOshiingilisa. Ota monika koemaila christiancosmos94105@gmail.com
• Dr Edward Tangeni Shikesho omuhongifikola womalaka kofikola Eembaxu, mOshikandjohongo Eenhana, mOshitukulwahoolo shaHangwena. Oku hole okushanga oinima ya pamba elaka, omufyuululwakalo nexumokomesho. Ota monika ko-emaila: eshikesho@yahoo.com