Tashi li ekunde, omekunde shi li

Oilyo yoshikondo shokwaamena oinamwenyo yomoixwa nokukelela oukongo inau pitikwa nayo efimbo limwe ohai kwatelwa mo mokwiidipaya nokwiiningila ominyonena, olopota yaxuuninwa osho ya ti ngaho.

Eshi osha popiwa molopota yokwaamena nokutula po oveta nelandulafano oyo kwa li ya pitifwa koministili yomidingonoko, omakuti nomatalelepo oshivike sha dja ko.

Natango, olopota oya ti ovanhu ve li 83 okwa li va mangwa po mekwatafano lokudipaya nokulongekida omadipayo eemanda ehe li paveta noimbuluma vali ikwao i na sha noinamwenyo yomoixwa odula ya dja ko. Oya ti kutya ovanhu ve li 39 okwa li va mangwa po konima eshi kwa li kwa ningwa omakonakono tete momudo 2023, omanga omakonakono oo kwa li a shikula ko mekwatafano nokudipaya eemanda shihe li paveta a eta opo ovanhu ve li 44 va mangwe po.

Pefimbo apa eemanda di li 69 okwa li da dipawa, omanga ovanhu ve li 83 kwa li va mangwa po shi na sha nomadipayo eemanda edi.

Okwa li natango pu na ovanhu ve li 19 ovo kwa li va mangwa po shi na sha nokulikufila oimeno imwe oyo ya pumba hai hanginga moitopolwa imwe yoshilongo nokwa li kwa lopotwa oibofa i li 326 yovanhu va vaka oimeno yoludi eli oyo hai ifanwa rare elephant’s foot plant, omanga eendjaba di li hetatu kwa li da dipawa shihe li paveta odula ya dja ko.

Ovanhu ve li 56 okwa li va mangwa po eshi kwa li va hangika ve na oilyo yeendjaba va yukifa kondje yoshilongo.

Natango, omaluvinga eendjaba e li 102 a dja keendjaba odo kwa li da dipawa kondje yaNamibia okwa li a kwatwa ko.

Pafimbo apa eenghaka di dulife po70 okwa li da dipawa, omanga ovanhu ve li 106 kwa li va kwatwa po mekwatafano lokudipaya eenghaka.

“Okuya pombada kwoibofa yokudipaya eemanda noupyakadi wokwaamena eemanda komadipayo aa, natango kashi shi oshinima shipu – shapo ongeenge omumbwe yado tai tulwa pedu neenghono momangeshefelo,” Olopota yoministili osho ya ti ngaho.

Otai ti ovanambelewa vokukaleka po eameno ovo aveke itava dulu okwaamena oinamwenyo yomoixwa

OVANAILONGA
VA MANGWA PO
“Ovanhu ovo ve li meni luhapu ohava yandje omauyelele a fimana kombinga yokudipaya oinamwenyo nonghee ovanambelewa vokukaleka po eameno hava longo, ile va vatele okupitifa oinima oyo ihe li paveta peeboloka dopolifi,” Olopota osho ya ti ngaho.

Ovanailonga vahapu okwa li va mangwa po moshilongo ashishe momudo 2023, ashike oministili oya ti omadeulo nokahanda oha kushunifa pedu oinima ei.

“Ovafeekelwa ovo va mangwa po otava tamanekelwa oshibofa shedipayo leemanda, okuhangika noilwifo ihe na eembapila, okuya meenhele daamenwa shihe li paveta naikwao ihapu,” Olopota osho ya ti ngaho.

Oya holola kutya ovanhu ve li 654 okwa li va kwatelwa moimbuluma ei yomadipayo oinamwenyo yomoixwa i li 389 odula ya dja ko noibofa ei i li 96 okwa li ya manifwa momhangu.

Oministili oya ti ovafeekelwa otava twikile nokumangwa po shi na sha noibofa ikulu, shaashi omakonakono otaa twikile natango moibofa oyo ya patululwa.

Olopota oya ulika kutya oyeendifo oyo hai longifwa luhapu ohai kufwa ko kepengelo.

“Okukanifa osheendifo shondilo okwa kalela po ehandukilo la wedwa po kokuweda koshimaliwa shehandukilo nefimbo olo omunhu ta kala modolongo nonghee nee ohashi shi ningwa opo shi teye ovanhu omukumo wokulonga oimbuluma,” Osho ya ti ngaho.

Momudo 2023, oyeendifo i li 51 noifufuta i li 69 okwa li ya kwatwa ko.

Odula ya dja ko oibofa yovanhu ve li 200 okwa li ya manifwa, osho sha eta opo ovanhu ve li 174 va monike ondjo.

Moibofa ei, i li 102 yomoibofa i li 117 okwa li yovanhu ovo va hangika nombelela yoinamwenyo vehe na omikanda, osho sha kalela po eepelesenda 87 doibofa ei, omanga oibofa i li 48 omo ovanhu ve li 42 kwa li va monika ondjo okwa li ya kwatela mo omahepeko oinamwenyo yomoixwa oyo ya pumba.

OMAUPYAKADI
Olopota oya ti, oimbuluma ya longekidwa, otai i pombada moikondo ya yooloka mwa kwatelwa eedjo dopaushitwe doshilongo.
“Okudipaya eemanda nokuumbata omayoo ado osha yela nawa kutya okwa kwatela mo ekwatafano meni loshilongo, noshoyo okutwala oinima oyo kondje yoshilongo taku longifwa omikalo da yooloka,” Olopota osho ya ti ngaho.

Omutamanekindjai Martha Imalwa eshi kwa li ta popi poshoongalele shovakufimbinga veameno loinamwenyo yomoixwa nekalekepo loveta mOvenduka Etitatu, okwa ti oimbuluma oyo tai ningilwa oinamwenyo yomoixwa otai limbililike nai moNamibia.
“Onghee nee osha fimana opo tu longele kumwe ndee hatu uya po nomikalo dipe,” Osho a ti ngaho.

Imalwa okwa denge omufindo kefimano lokulongela kumwe pokati kovakufimbinga va yooloka, ngaashi ovakalelipo okudja kombelewa yomutamanekindjai, Blue Rhino Task Force, oministili yomidingonoko, okakomisi kokuungaunga noulingilingi kedina Anti-Corruption Commission noFinancial Intelligence Centre.

Omupopiliko woministili yomidingonoko, omakuti nomatalelepo, Romeo Muyunda naye okwa ti opu na oupyakadi wakula womadipayo inamwenyo yomofuka shihe li paveta moNamibia.

Okwa ti oinima oyo ya totwa po tai lalakanene okukelela omadipao oludio eli otai vatele omadipao eendjaba, omanga mayoo eemanda a tanwa unene.

“Oministili oi wete oudjuu woshinima eshi,” Muyunda osho a ti ngaho.
Okwa ti okudipaya oinamwenyo otaku ulike oupyakadi wakula neenghono, ta weda po vali kutya omatomeno akula okudipaya oinamwenyo shihe li paveta aakula.

Oministili oya fimaneka eameno lovatonateli voinamwenyo nolovanhu ovo vokoshikondo shokukelela omadipao oinamwenyo oludi eli, Muyunda osho a ti ngaho.